Kontakt Lens
Kontakt Lens Bİlgİlendİrme
Kontakt lensler hakkında bilmeniz gerekenler nelerdir?
İnsan gözü, tabiatın en güzel ödüllerinden bir tanesidir; dünyaya açılan pencere; insan vücuduna tutulan bir aynadır. Kontakt lensler ise bu kıymetli organ ile uyumlu olduğunda, görmeyi kaliteli kılan, optik, estetik ve tedavi amaçlı olarak kullanılabilen ileri teknoloji ürünü geçici protezlerdir. Göz yüzeyinde yer aldıklarından saatler, günler boyunca gözün özellikli ve değerli dokuları ile sürekli temas halindedirler. Bu yakın ilişki bir çok olumsuz etkileşimi de beraberinde getirebilmektedir.
İnsan vücudu kendisini dış etkilerden koruyacak savunma sistemleri ile donatılmıştır. Kontakt lensler doktorların önerdiği kurallar dışında uygulandığında bu sistemler tarafından yabancı cisim olarak algılanıp allerjik bir cevabı tetikleyebildikleri gibi uygun olmayan lensin uygun olmayan koşullarda kullanılması da bazı direnç noktalarının çözülmesine ve gözün enfeksiyon riski ile karşılaşmasına neden olabilmektedir.
Yaşam boyu kontakt lensler ile sağlıklı ve başarılı bir birliktelik için tıbbın bilgi birikimi ile oluşan ve hukukun desteği ile güçlenen temel kurallara uyulması gerekmektedir.
Her hasta kendine özgü özelliklere sahip olduğu gibi her kontakt lensin de farklı özellikleri mevcuttur.
Temel özelliklerden bir tanesi kontakt lensin iç yüz eğimidirve o kişinin kornea tabakasının eğimi ile uyumlu olmalıdır. Aksi takdirde lensin hareketi istenenden az veya fazla olabilir. Eğer az ise, sıkı uygulamaya bağlı dokunun nefes alamamasına; fazla ise aşırı hareket nedeniyle yüzey dokularda sürtünmeye bağlı zedelenmeye sebep olur ki her ikisi de göz yüzeyinde olumsuz değişikliklere yol açabilir hatta mikropların korneaya yerleşerek ülser oluşturmasına zemin hazırlayabilir.
Başka bir değişken kontakt lensin yapıldığı materyaldirve her materyal de oksijen geçirgenliği, su tutuculuğu, yüzey kirlenmesi anlamında farklılıklar gösterir. Göz yüzey dokularının yaşamını devam ettirebilmesi için nefes alması yani yeterince oksijene ulaşabilmesi gereklidir. Oksijen geçirgenliği yetersiz olan veya uzun süre kullanıldığı için soluk alabileceği boşluklar kirlilik nedeniyle tıkanan kontakt lensler koruyucu hücrelerin ölümüne ve gözün savunma sisteminin yıkılmasına neden olurlar. Böyle bir ortamda istenmeyen mikropların yerleşip göz sağlığını ciddi riske sokan ülserleri oluşturması mümkündür.
Kontakt Lens Muayene
Kontakt lenslerin muayene ve uygulaması göz hekimi tarafından yapılmalıdır.
Bu kurallardan ilk ve en önemlisi, kontakt lenslerin doktor muayenesi ve denetimi altında kullanılmasının gerekliliğidir. Göz doktorları, insan gözünün tüm özelliklerini değerlendirmek üzere uzun ve donanımlı bir eğitimden geçerler. Gözün optik sorunlarının yanında bunlara eşlik edebilecek göz tansiyonu, göz merceğinin saydamlığını yitirmesi (katarakt), ağ tabakaya ait hastalıklar (retina incelmesi veya yırtığı, dekolman, sarı nokta hastalıkları) veya göze yansıyan beyin ve vücuda ait yaşamsal öneme sahip sorunlar gibi çok çeşitli alanlarda bilgi birikimine sahip bulunmaktadırlar. Dolayısı ile kontakt lens muayene ve uygulaması için göz hekimine başvuran bir kişi bütün bu bilgi süzgecinden geçme ve kontakt lens uygulaması yanında göz sağlığını koruma şansını da yakalayabilmektedir.
Ayrıca kontakt lens muayenesi başlı başına özellikli bir uygulama hatta tıbbın özgün bir sanat dalıdır. Bu nedenle kontakt lens muayene ve uygulanması, bu işlem için hazırlanmış özel bir ortamda ve konuyu en iyi bilen kişiler olan doktorlar eliyle güvenli bir şekilde yapılmalıdır.
Kontakt lens muayenesinde önemli basamaklar nelerdir?
• Kontakt lens uygulamasının başlangıcında doktor tarafından tam bir göz muayenesi yapılır;
• Daha sonra göze en uygun kontakt lens seçilir,
• Yine doktor gözetiminde göze uygulanır,
• Göz üzerindeki duruşu, hareketi gibi teknik kontrolü yapılır,
• Takma, çıkarma ve temizleme ile ilgili bilgiler verildikten sonra reçetelendirilir.
Eğitim kontakt lens uygulamasının da vazgeçilmezidir.
Kontakt lens kullanıcısının lensini iyi tanıması, takma-çıkarma şeklini göz doktorunun denetiminde tam öğrenmesi ve kontakt lens bakım sistemleri konusunda yeterince bilgilendirilmesi son derece önemlidir. Çünkü hastalar muayene ve uygulama işleminden sonra lensleri ile başbaşa kalacaklar ve bilinçsizce yapacakları bir hata göz sağlıklarını ciddi riske sokabilecektir. Dolayısı ile kontakt lensin doğru seçilmesi ve doğru uygulanması kadar kullanıcının kendi özel yaşamı içinde lensini nasıl kullanacağı konusunda doğru bilgilendirilmesi de aynı ölçüde önemlidir.
Yeterli bilgi birikiminin oluşabilmesi için, kontakt lens kullanıcısının kendisine ayrılan kaliteli bir süre içinde takma-çıkarma çalışması, kullanım kuralları, temizlik sistemleri konusunda titiz bir eğitimden geçmesi gereklidir.
Kontakt lensler doktor muayenesi sonrası reçete ile temin edilmelidir.
Reçetesiz olarak temin edilen lensler, doktorun bilgi süzgecinden geçmedikleri için uygun lens seçimi, uygulama, hasta eğitimi ve kontrol basamaklarında çok önemli eksiklikler içermektedir.
Türk Oftalmoloji Derneğinin(TOD) katkıları ile hazırlanan kontakt lens reçetelerinde renkli lensler dahil tüm lenslerin doktor tarafından belirtilen teknik ve kullanım özelliklerini bulabilmek mümkündür.
Elimizin altındaki bu reçeteler, göz sağlığımızı korumamıza yardım eden tıbbi ve hukuki belgelerdir ve tıpkı diğer ilaç reçeteleri gibi doktorumuzun önerilerini bulabileceğimiz bir kaynaktır.
Kontakt Lens Kullanimi
Kontakt Lenslerin temizliği nasıl yapılmalıdır?
Ellerin ve kontakt lens kaplarının temizliği çok büyük öneme sahiptir.
Lenslere dokunmadan evvel ellerin dikkatlice yıkanması; lens kaplarının her gün sabunlu suyla yıkanıp açık havada kurutulması ve yıpranmaya bağlı oluşabilecek çatlakların mikropların yerleşmesine uygun ortam hazırlaması riski nedeniyle ayda bir de yenilenmesi gerekir.
Diğer taraftan çeşme suları ve havuz suları çok dirençli, amip türü mikroplar ile doludur ve kontakt lensin doktor önerisi dışında kullanımı; lensler ile havuza, saunaya girilmesi, duş alınması durumunda gözde kendisine uygun ortam bulup yerleşmesi ve tedaviye dirençli enfeksiyon oluşturması günümüzde biz göz hekimlerinin belki de en büyük korkusudur.
Kontakt lens kullanımı, doktor tarafından düzenli olarak denetlenmelidir.
Kontakt lensler gözlüklerden farklı olarak göz ile dinamik ilişki içindedirler. Göz yüzeyine ulaşan oksijen miktarında azalma veya mekanik etkileri ile bağlantılı olarak uzun dönemde göz sinirlerinin iletim özelliklerini değiştirerek duyarsızlığa neden olurlar. Bu yüzden kontakt lens kullanan kişiler gözlerinde ortaya çıkabilecek sorunları hemen fark edemeyebilir ve sonuçta teşhis ve tedavide gecikme olabilir. Bu nedenle kontakt lens kullanıcılarının hiçbir şikayetleri olmasa dahi, oluşabilecek değişikliklerin yakalanabileceği bir zaman aralığında (ortalama 6 ay) doktorlarına başvurmaları gereklidir.
Böylece göz doktorları, kişinin fark edemediği ve potansiyel risk taşıyan değişiklikleri yakalama şansına ulaştıkları gibi kontakt lens kullanıcısının kullanım hatalarını da saptayıp zamanında uyarma görevini de yapabilirler.
Kullanma sıklığı ve gözde kalma süresi doktor tarafından belirlenmeli; titizlikle uygulanmalıdır.
En sık rastlanan hatalardan bir tanesi lenslerin önerilen süreler içinde değiştirilmemesi ve aynı gün içinde istenenden daha uzun süre kullanılmasıdır. Kontakt lensler sürekli olarak gözyaşı ve göz dokuları yanında dış ortamdaki toz, ısı ve hava değişimi gibi faktörler ile temas halindedirler. Bu nedenle zaman içinde gözyaşına ait bazı maddelerin (protein, musin gibi) ve kişinin yaşadığı ortama ait tozların birikimi sonucu lens yüzeyi adeta bir tabaka ile kaplanır, su oranı değişir, bunun sonucunda lensin oksijen geçirgenliği değiştiği gibi görsel başarısı da olumsuz yönde etkilenir. Bütün bunlar lensin ayda bir değişilmesi ile aşılabilecek iken basit bir ihmal veya masrafı azaltma çabası ile aynı lensin önerilenden uzun süre kullanılması sonucu enfeksiyon ve allerjiye davetiye çıkarılmakta ve göz sağlığı riske sokulabilmektedir. Günümüzde sıklıkla tercih edilen uygulama şekli günlük kullanım/aylık değişim şeklindedir. Ayrıca günlük kullan_at şeklinde sık değişimprogramları,temizleme solüsyonlarına ihtiyaç duyulmaması ve yukarıda sözü edilen birikimlerin oluşması için yeterli zamanın bulunmaması anlamında yarar getirebilir.
Kontakt Lensle Uyuma
Kontakt Lensle uyuma ile ilgili bilinmesi gerekenler nelerdir?
Lensler ile uyuyup uyuyamayacağınızı doktorunuzdan öğrenmelisiniz.
Bir diğer önemli hata doktor önerisi olmadan veya doktorun aksi uyarısına rağmen kontakt lensler ile uyunmasıdır. Gündüz gözler açık iken kornea ihtiyacı olan oksijeni kolaylıkla havadan temin edebilmektedir. Uykuda gözler kapalı iken oksijen basıncı düşmekle beraber normal koşullarda göz dokuları azalan fakat uykuda yavaşlayan metabolizması için yeterli olan bu oksijen seviyesinde yaşamsal fonksiyonlarını devam ettirebilmektedirler. Fakat kontakt lensler kornea ile atmosferik oksijen arasında mekanik bir engel oluştururlar ve yapıldıkları materyalin gaz geçirgenliği ile paralel olarak göz yüzey dokularına yeterince oksijenin ulaşmasını engelleyebilirler. Hele ki gözler kapalı iken bu sorunun büyüyeceği açıktır.
Son yıllarda gelişen teknoloji ile paralel olarak üretilen yüksek oksijen geçirgenliğine sahip lensler ile bu sorun büyük ölçüde aşılmış, uykuda gözde kalabilen özel lensler üretilmiştir. Fakat yapılan bilimsel çalışmaların ışığında sadece oksijen geçirgenliğinin yeterli olmadığı aynı zamanda kontakt lensin oluşturduğu mekanik travmanın da göz sağlığı yönünden önemli olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca her gözün oksijensizlik gibi streslere kendine özgü bir tolerans sınırının olduğu ve bu nedenle doktorun kişiye özgü olan bu farklılığı dikkate alarak karar verdiği unutulmamalıdır.
Görüldüğü gibi kontakt lense kullanımı doktorun yönettiği, herbiri bilimsel temelere dayanan kurallar zinciridir ve sağlıklı bir kontakt lens uygulaması için ne doktordan ne de bilimsel gerçeklerden vazgeçilemez.
Diğer taraftan kanunlar önünde göz sağlığını koruma görev ve yetkisi de göz hekimlerine verilmiştir, başka hiçbir meslek grubu tarafından icra edilemez . 5193 sayılı kanun ve ilgili yönetmelikte kontakt lenslerin sadece doktor tarafından uygulanabileceği ve ancak doktorun yazacağı reçete ile temin edilebileceği açık bir şekilde ifade edilmiş, aksi bir uygulamanın kanun önünde suç teşkil ettiği ve cezalandırılacağı bildirilmiştir(1).
Bu kurallar dışında temin edilen lensler, doktorun bilgi süzgecinden geçmedikleri için uygun lens seçimi, uygulama, hasta eğitimi ve kontrol basamaklarında çok önemli eksikler içermekte ve bunu yapanlar için hukuki ve vicdani yükümlülükler getirmektedir.
(1) 5193 sayılı Optisyenlik Hakkında Kanun Yönetmeliği; 6. Bölüm, Madde 25b:
Optisyenlik müessesesinde reçetesiz her türlü kontakt lens satılması ve her türlü kontakt lens uygulaması, lens uygulaması ile ilgili alet bulundurulması yasaktır.
Kontakt Lens ve Makyaj
Lens kullananlar makyaj yapabilir mi?
Bu noktada en önemli kuralın lensi taktıktan sonra makyajın yapılması ve lensi çıkardıktan sonra makyajın silinmesidir. Makyaj göz dışına gözyaşına bulaşmayacak şekilde yapılmalı ve çok tozlu olmayan farlar, rimeller, kalemler kullanılmalıdır. Göz içine kalem çekildiğinde göz yaşıyla sürekli temasta olan o bölgeden gözyaşına boya maddelerinin geçtiği görülür. O partiküller gözdeki lense bulaşır. Bu durum gözün yağlı bir camın arkasından bakıyormuş gibi görmesine neden olacağından lensin görme kalitesini bozar. Aynı zamanda göze buluşan mikrop oranını artırarak, gözün rahatsızlanmasına sebep olabilir.
Kontakt Lens ve Kozmetİk
Kozmetik amaçla takılan renkli kontakt lenslerin kullanımına ilişkin dikkat edilmesi gereken noktalar var mıdır?
En önemli kural renkli kontakt lensin doktor muayenesi sonrası doktor tarafından verilmesi gerekliliğidir. Renkli lenslerin kozmetik bir ürün olarak görülmemesi, renkli lenslerde de diğer lens tiplerinde olduğu gibi göz doktorunun muayene ve denetimi esastır. Doktor renkli kontakt lensi kişiye özgü planlar. Kişi kontakt lensi kullanmaya başlandıktan sonra da belirli aralıklarla, en az 6 ayda bir kontrole gitmelidir. Doktor kişi için göze en uygun kalınlık ve yapıda olan lensi belirleyeceğinden, kontrol tarihleri arasında muhakkak doktor tarafından planlanan bu kontakt lens kullanılmalıdır.
Renkli kontakt lenslerin özel bir kullanım şekli var mıdır? Varsa nereden öğrenilir?
Renkli kontakt lenslerin kullanım özellikleri de yine göz doktorundan öğrenilip koşulsuz uygulanmalıdır. Örneğin ayda bir değiştirilmesi gereken renkli lensin bu şartını bilmeden kullanan kişi, ciddi göz hastalıkları yaşayabilir. Bu sebeple, kişinin kendine yeni bir görünüm yaratmak için tercih ettiği renkli lenslerin, büyük bir tehlike haline gelmemesi adına kurallar dahilinde kullanılması önemlidir.
Önemli olan diğer bir husus ise temizliktir. Temizlik olmaksızın bir lensin kullanımı düşünülemez. Eller yıkanacak öyle takılacak, eller yıkanacak öyle çıkarılacak. Bu döngü hiçbir şekilde kırılmayacak. Aynı zamanda lenslerin muhafaza edildiği lens kaplarının temizliğine de dikkat edilmelidir. Belli aralıklarla lens kapları değiştirilmeli, göze lens takıldıktan sonra lens kabının içindeki sıvı dökülerek yıkanmalı ve ters çevrilerek kurumaya bırakılmalı, içine toz girmemeli ve kuru ortamda tekrar lens solüsyonu konarak temizlik işlemlerine devam edilmelidir.
Farkli Göz Hastalarinda Kontakt Lens Kullanimi
Kontakt lenslerin kullanım alanları nelerdir?
Kontakt lensler görme bozukluklarının düzeltilmesi, göz yüzey hastalıklarının tedavisi ve göz rengini değiştirilmesi veya mevcut bir görüntü bozukluğunun giderilmesi amaçlarıyla kullanılırlar.
Görme bozukluklarının düzeltilmesi:
Görme bozukluklarının düzeltilmesine yönelik kullanımda kontakt lenslerin gözlüklere göre önemli avantajları mevcuttur. Aslında günümüzde kırma kusurlarının düzeltilmesinde en fazla kullanılan optik araç gözlüklerdir. Bununla beraber gözlüklerin gözden belli bir mesafede yerleşmeleri nedeniyle özellikle yüksek numaralarda görüntü boyut ve şekil değişiklikleri yaratmaları, görme alanını kısıtlamaları ve kozmetik olarak olumsuz etki yaratmaları önemli dezavantajlarıdır. Kontakt lensler ile ise cisimler gerçek boyutlarında algılanır, gözlük camlarına göre daha kaliteli bir görme elde edilir. Ayrıca kontakt lens kullanmak dış görüntüde avantaj olabileceği gibi spor gibi aktivitelerde zorunluluk haline gelebilir. Diğer bir deyişle kontakt lensler birçok kişi için özgüven ve özgürlük anlamını taşır.
Göz yüzey hastalıklarının tedavisi:
Göz yüzey hastalıklarının tedavisi için kullanımında temel amaç kornea yüzeyinde örtücü bir tabaka oluşturarak yüzey dokularının iyileşmesini kolaylaştırmak, ağrı duyusunu azaltarak iyileşme döneminde yaşam kalitesini arttırmaktır. Bu amaçla oksijen geçirgenliği çok yüksek yumuşak kontakt lensler ve daha sınırlı olarak geniş çaplı gaz geçirgen materyalden üretilen skleral kontakt lensler kullanılabilir.
Göz renginn değiştirilmesi veya mevcut bir görüntü bozukluğunun giderilmesi:
Göz renginin değiştirilerek daha etkileyici ve güzel görünmek veya göz yapısında dış görüntüde rahatsızlık yaratan değişiklikleri gizlenmek amaçlarına yönelik olarak renkli kontakt lensler kullanılabilir. Bu lensler göz fizyolojisi ile uyumlu ileri teknoloji ürünü özgün kontakt lenslerdir. Bilinmesi gereken önemli bir konu bu lenslerin de kullanımda diğer kontakt lens tipleri gibi göz doktorunun reçetesi ile alınması ve temizlik başta olmak üzere uygulama kurallarına tam uyumun zorunlu olduğudur.
Kontakt lens ölçü değişkenleri var mıdır? Bu değişkenlerin KL uygulamasındaki önemi nelerdir?
Kontakt lens uygulamasında; *Eğrilik yarıçapı, *Lens çapı, *Kırıcılık, *Lensin merkez kalılığı, *Oksijen geçirgenliği, temel parametrelerdir.
Lens tasarımları ve parametreleri, her hasta için, o hastanın özelliklerine ve özel şartlarına göre ayrı ayrı değerlendirelerek seçileceğinden, kontakt lens seçimi ve uygulaması ancak bu işte uzman bir göz hekiminin yapacağı ciddi bir uygulamadır. Uygulamadaki en ufak hata göz kaybına uzanabilecek sonuçlara yol açar.
Kontakt Lens Çeşİtlerİ
Ne tür kontakt lens tipleri vardır?
Kontakt lensler çeşitli amaçlara hizmet etmek adına farklı materyal ve tasarımlarda ve farklı ölçülerde üretilmişlerdir.
Yapıldıkları maddenin özelliklerine göre KL tipleri 3 ana başlıkta değerlendirilebilir:
1- Sert lensler
2- Yumuşak lensler
3- Hibrid (sert ve yumuşak materyallerin birlikte kullanıldığı) lensler
Sert kontakt lensler:
Polimetil metakrilat (PMMA) materyalinden yapılmış olup eğilip bükülmeye dirençlidirler. Sert yapıları nedeniyle astigmatizma başta olmak üzere çoğu kırma kusurunun düzeltilmesinde başarılı olurlar. Keratokonus ve düzensiz kornea ön yüzey astigmatizmaları en fazla yararlı oldukları alanlardır.
Görme kalitesi yüksek olmakla beraber sert yapıları nedeniyle fazla hissedildiklerinden daha az tercih edilirler.
Yumuşak kontakt lensler :
Yumuşak kontakt lensler ilk olarak hidroksi etil metakrilat (HEMA) denen bir materyalden üretilmişlerdir. Su tutucu özellikleri nedeniyle”hidrojel” adı verilen bu lensler kullanım kolaylığından dolayı geniş kitleler tarafından kullanılma şansını yakalamıştır. Hidrojel materyalin iki fazı vardır. 1. Su fazı, 2. Polimer fazı. Kornea için gerekli oksijen, su fazından geçmektedir.
Zaman içinde lensin polimer fazına silikon eklenerek “silikon hidrojel” lensler ortaya çıkmıştır. Bu şekilde oksijen artık sadece su fazından değil, polimer fazından da geçmeye başlamış ve korneanın oksijen ile beslenmesi çok daha yüksek oranda sağlanır olmuştur. Yüksek oksijen geçirgenliği ve göz yüzeyi fizyolojisi ile uyumu nedeniyle silikon hidrojel lensler giderek daha artan sıklıkta kullanılmaktadırlar.
Yumuşak lenslerin kullanım rahatlığına karşılık kolay kirlenirler, fiziksel ve kimyasal etkilerle bozulabilirler, kornea problemleri oluştuğunda klinik bulguların maskelenmesine yol açabilirler, allerji, enfeksiyon türü problemlere yol açabilirler. Bu nedenle lens materyali ve diğer parametrelerinin seçiminde göz hekiminin reçetesine mutlaka uyulması ve doktor kontrolünde kullanılması büyük önem taşır.
Hibrid kontakt lensler:
Yumuşak kontakt lens materyalinin rahatlığı ile sert lens materyalinin görme başarısı biraraya getirimeye çalışılır. Bu amaçla altta yumuşak, üstte sert kontakt lens uygulanır (üstüste lens sistemi) veya bu iki materyal üretim aşamasında birbiri ile bağlantılı olarak yapılır.
Optik amaçlı kullanımda tasarım özelliklerine göre KLtipleri de 3 ana başlıkta toplanabilir:
1- Sferik lensler: Astigmat düzeltmesi olmayan miyop veya hipermetrop gözlerde kullanılırlar sert veya yumuşak materyalden üretilebilirler.
2- Torik lensler: Astigmat düzeltmeye gerek duyulan gözlerde tercih edilir. Sert torik KL’ler mevcut olmakla beraber kullanım kolaylığı ve denge sistemlerinin etkinliği nedeniyle çoğunlukla yumuşak torik KL’ler kullanılmaktadır.
Yumuşak torik KL’lerde dengeleme sistemleri üretici firmalara göre lens kenar kalınlıklarında ve tasarımında yapılan değişikliklerle farklılıklar gösterir. Bu nedenle hangi sistemin daha başarılı olduğunu belirlemek amacıyla kontakt lenslerin mutlaka denenmesi ve kişisel farklılıklardan doğan sapmaların dikkatle yorumlanması gerekir.
3- Çok fokuslu lensler: Yaşlanmaya bağlı yakın görme bozukluklarında kullanılırlar. Tasarımda farklı kırma özelliklerine sahip içiçe halkalar şeklinde değişiklikleri yaratılarak aynı lens üzerinde uzak ve yakın görme için uygun alanlar oluşturulur.
Yakına bakışta göz bebeğinin küçülmesi ile merkezdeki yakın bölüm ile görme, uzağa bakışta ise göz bebeğinin büyümesi ile daha dışarıdaki halkada yer alan uzak bölüm ile görmenin sağlanması temel düşüncesine dayanır. Bu uyum her zaman tam istendiği gibi oluşamadığından başarı şansı düşük olabilir. Fakat dikkatli bir uygulama ile tatmin edici düzeyde görme sağlanabilir.